In de aanpak van fysiek, seksueel en cybergeweld bij jongeren en jongvolwassenen is het belangrijk om rekening te houden met de rol van gender. Genderongelijkheid is namelijk een belangrijke factor in het ontstaan en voortduren van dit soort geweld. Maar wat is gender en hoe kan genderongelijkheid leiden tot geweld?

Download de factsheet Het G-woord

Wat is gender?

Gender gaat over rollen, gedragingen, activiteiten en eigenschappen die men in een maatschappij passend vindt voor vrouwen en mannen. Gender is dus niet hetzelfde als sekse of geslacht. Het gaat niet over de biologische, fysieke eigenschappen van vrouwen en mannen. Het gaat om vrouwelijkheid en mannelijkheid. Zoals het idee dat mannen stoer moeten zijn en vrouwen zorgzaam. Genderrollen zijn sociaal-cultureel bepaald. Ze worden beïnvloed door factoren als leeftijd, klasse en etniciteit, maar ook door religie en seksuele oriëntatie. De invulling van wat passend is voor vrouwen en mannen verschilt dus door de tijd heen, per samenleving en tussen sociale klassen. Genderrollen zijn afhankelijk van de context, en kunnen veranderd worden.

Mannelijkheid en vrouwelijkheid

Niet alle sociale rollen, gedragingen en daaraan gekoppelde individuele eigenschappen worden in onze maatschappij hetzelfde gewaardeerd. Dit gaat over de verschillende waardering van mannelijkheid en vrouwelijkheid. De dingen die we als mannelijk zien – zoals durf, leiderschap of kostwinnerschap – waarderen we vaak hoger dan dingen die we als vrouwelijk zien – zoals zorgzaamheid. Hiervan is ook sprake als mensen lager gewaardeerd worden wanneer ze zich niet gedragen zoals de heersende genderrol voorschrijft. Bijvoorbeeld mannen die zich vrouwelijk gedragen. Het hangt samen met andere ongelijkheden, bijvoorbeeld op basis van seksuele voorkeur. Zo wordt heteroseksualiteit voorgesteld als de norm en hoger gewaardeerd dan andere seksuele voorkeuren, zoals homo- of biseksualiteit.

Wat is gendergerelateerd geweld?

Gendergerelateerd geweld (GGG) is geweld tegen iemand op grond van geslacht, genderidentiteit, seksuele oriëntatie of genderexpressie. In de praktijk treft dit geweld vooral vrouwen en mensen die zich niet gedragen zoals de genderrol voorschrijft. Zoals bijvoorbeeld mensen die zich identificeren als LHBTI. Mannen kunnen ook slachtoffer zijn van (seksueel) geweld. Maar dit komt niet op zo’n grote schaal voor als geweld tegen vrouwen.

Onderzoek naar genderrollen en gendergerelateerd geweld

Uit onderzoek naar de relatie tussen genderrollen en GGG blijkt het volgende:

• Mannen die genderstereotiepe opvattingen hebben over rollen (bijv.: mannen zijn stoer, vrouwen zijn zorgzaam) en over seksualiteit (mannen geven hun wensen aan, vrouwen zijn verantwoordelijk voor grenzen) plegen eerder gendergerelateerd geweld dan mannen die geen genderstereotiepe opvattingen hebben.
• Vrouwen zijn eerder slachtoffer van geweld als ze genderstereotiepe opvattingen hebben, in het bijzonder een positieve houding ten opzichte van mannelijke dominantie.
• Mannen die superieure waarde toekennen aan heteroseksualiteit, controle over vrouwen willen, mannelijk assertief zijn en seksuele dominantie willen, plegen eerder gendergerelateerd geweld.
• Mannen die zich snel in hun mannelijkheid gekrenkt voelen, bijvoorbeeld omdat een vrouw het beter doet op het werk of omdat ze werkloos zijn, plegen eerder geweld tegen vrouwen en LHBTI-personen.

Waarom een gendersensitieve aanpak van geweld?

Gendersensitiviteit betekent dat er rekening wordt gehouden met de sociaal-culturele rollen die mannen en vrouwen vervullen. Met een gendersensitieve blik kijk je naar de verschillen in macht, gelijkheid, afhankelijkheid en gedrag, als gevolg van die verschillende rollen. Het toepassen van een genderperspectief betekent dat je verder kijkt dan alleen de verschillen in de aard en omvang van het geweld dat vrouwen en mannen treft. Geweld wordt juist in de brede maatschappelijke context van ongelijkheid, in het bijzonder tussen de seksen, geplaatst. En zo worden de oorzaken van geweld, in al hun ingewikkeldheid, beter herkend, erkend, aangepakt en weggenomen. Bij het ontbreken van gendersensitiviteit worden de complexe processen die geweld veroorzaken onvoldoende gezien. Een gendersensitieve aanpak van geweld is dus erg belangrijk voor een effectieve aanpak van geweld.

Tot slot: enkele tips

• Houd er rekening mee dat meisjes een verhoogd risico op slachtofferschap hebben en jongens op plegerschap.
• Jongens kunnen ook slachtoffer zijn van geweld, maar zullen het waarschijnlijk moeilijk vinden om hierover te praten.
• De gevolgen van geweld kunnen verschillend zijn voor meisjes en jongens. Zo kunnen meisjes vaker te maken krijgen met victim blaming of eerder psychische problemen krijgen. Probeer hier aandacht aan te besteden in de aanpak en preventie van geweld. En probeer de gevolgen op verschillende domeinen in kaart te brengen (individueel, relatie, gezin, maatschappij).
• Benoem tijdens interventies met jongeren uitdrukkelijk mannelijkheid en vrouwelijkheid en hoe die zich tot geweld verhouden. Besteed daarbij ook aandacht aan machtsverschillen, afhankelijkheid en de relatie met geweld.
• Ga na of en zo ja, op welke manier het slachtoffer afhankelijk is van de pleger.
• Wees bewust van uw eigen (stereotiepe) gedachten over genderrollen. Die kunnen uw aanpak beïnvloeden.
• Wees ervan bewust dat uw sekse de jongere kan beïnvloeden. Jongeren zouden het bijvoorbeeld fijner kunnen vinden om thema’s met betrekking tot relaties en seksualiteit met iemand van hetzelfde geslacht te bespreken.
• Wees cultuursensitief: sta er open voor dat uw eigen normen en waarden over vrouwelijkheid en mannelijkheid niet voor iedereen hoeven te gelden. Bij verschillende jongeren met verschillende (culturele) achtergronden kan er anders worden gedacht over wat wel of niet kan.

Download de factsheet Het G-woord